Les 1
de maakbaarheid van nederland
Nederland is een echt waterland. We liggen aan de Noordzee, de Waddenzee, het IJsselmeer, en dan hebben we ook nog een heleboel plassen, meren en grote rivieren. Water genoeg. En soms water te veel. Maar daar weten de Nederlanders wel wat op. Sterker nog, we staan er over de hele wereld om bekend. Wij maken van water nieuw land. Dat doen we al sinds de Middeleeuwen.
In deze les leer je hoe we dat hebben gedaan.
van zee land maken
Bijna de helft van Nederland ligt onder de zeespiegel. Dit betekent dat veel steden en dorpen in Nederland lager liggen dan zee. Op sommige plekken wonen mensen zelfs bijna 7 meter lager!
Op veel plekken worden onze steden langs de kust beschermd door duinen. Grote, door de natuur gemaakte, zandhopen die ervoor zorgen dat de zee niet het land kan inlopen. Friesland en Groningen hebben geen duinen. Die kustgebieden worden nu beschermd door hoge, door de mens gemaakte, zeedijken.
Heel lang geleden bestonden deze zeedijken natuurlijk nog niet en liepen de kustgebieden twee keer per dag onder water als het vloed was. De bewoners moesten iets verzinnen om hun voeten droog te houden. De oplossing was het bouwen van terpen.
Een terp is een woonheuvel. Gewoon gemaakt van aarde. Zo’n heuvel kon wel 7 meter hoog worden en was groot genoeg om een boerderij op te bouwen. En soms zelfs groot genoeg voor een heel dorp.
Overal langs de zeekust zijn dit soort woonterpen te vinden. De bouw van terpen begon rond 600 na Christus en ging door tot in de late Middeleeuwen.
eerste kleine droogleggingen
Vanaf het jaar 1000 kregen de Nederlanders écht de smaak te pakken in het droogleggen van natte gebieden. Ze bouwden ringdijken, legden het gebied ertussen droog en zo ontstonden de eerste polders. Hoe werkt zo’n ringdijk nou? Ze bouwen een dijk in een ronde vorm. Bij vloed staat er water in de ringdijk, maar bij eb komt het binnen de ringdijk droog te staan. Door de opening van de ringdijk te sluiten kan het water bij vloed niet meer terugstromen. Daarna gooiden ze aarde binnen de ringdijk om het land op te hogen. De eerste kleine droogleggingen waren een feit.
grote droogleggingen
Nederlanders staan in de hele wereld bekend om hun kennis en kunde op het gebied van het maken van ‘nieuw land’. Een van de beroemdste inpolderingen is de Beemster, net boven Amsterdam. Tijdens de middeleeuwen is dit nog een moerasachtig veengebied.
Veen is een dikke laag van dode moerasplanten. Omdat veengrond niet geschikt was voor landbouw (veengrond is veel te zuur) gebruikten de mensen het veen als brandstof.
En er werd héél veel veen gebruikt. Maar door het vele afgraven van het veen in de Beemster, én door het Hollandse weer, werd de grond steeds natter en zorgde voor wateroverlast. Het land was niet meer te gebruiken.
Amsterdam groeide in die tijd razendsnel, en er was een grote behoefte aan meer voedsel voor de bevolking. Rijke kooplieden wilden de Beemster gebruiken om voedsel op te verbouwen. In 1607 werd besloten om de Beemster droog te maken om als akkerland te gebruiken.
hoe deden ze dat nou?
Er werd een hoge en stevige ringdijk van 38 kilometer lang om het meer gelegd, en daar weer omheen kwam de ringvaart. Een ringvaart is een door mensen gegraven rivier rond een polder.
Daarna begon het leegpompen van het meer, met behulp van 43 molens. Ingenieur Jan Adriaenszoon Leeghwater was verantwoordelijk voor de bouw en de plaatsing van alle molens. De 43 molens werden op een rij gebouwd, en elke molen stond steeds een stapje hoger. Het water uit het meer werd zo trapsgewijs naar de ringvaart gebracht. Na ruim 5 jaar, in 1621, viel het meer droog, en was de Beemster een feit. Toen konden ze de Beemster klaar maken voor het verbouwen van voedsel.
Klik op de knop om een filmpje te bekijken over de werking van een molengang
De molens speelden bij het wegpompen van het water een grote rol, maar blijven ook lang daarna van belang. Het waterniveau in de polder wordt op peil gehouden door de molens. De bewoners van de Beemster moesten namelijk droge voeten houden, terwijl de gewassen op de akkers juist voldoende water uit de grond nodig hadden.
Klik op de knop voor een interactief filmpje over de molengang
Na de Beemster volgden nog veel meer droogleggingen. Maar de laatste grote drooglegging? Daar wonen wij nu! Tussen 1950 en 1968 werd een groot gedeelte van het IJsselmeer drooggelegd. En zo ontstond Flevoland!
Wist je dat de man, die 43 molens bouwde om het water uit de Beemster te pompen, meneer Leeghwater heet?
opdracht: samen in gesprek
Wat vinden jullie er van dat de Nederlanders al eeuwen de natuur beïnvloeden? Zet je mening alvast op papier, dan gaan we dit samen via Webex bespreken.
Opdracht: Test je kennis
Druk op de knop en maak de quiz!
Welke nieuwe woorden kennen we?
Zeespiegel
Kustgebieden
Veen
Terp
Drooglegging
Molengang
Ringdijk
Ringvaart
De Beemster