les 2
dijken, sluizen en gemalen
In les 1 heb je geleerd dat de Nederlanders heel goed zijn in het droogleggen van land.
Nederland heeft verschillende manieren om in deze gebieden droge voeten te houden. In deze les leer je over drie van deze uitvindingen.
Aan het eind van deze les weet je precies hoe sluizen, gemalen en dijken werken!
Klokhuisfilmpje juf Wendy en juf Véronique
Kun je het filmpje niet openen? Geen probleem! Je vindt alle informatie hieronder.
Nederland is een bijzonder landje. Want een groot gedeelte van Nederland ligt lager dan de zeespiegel. Kun je je dat voorstellen? Als we niet zorgen voor technologie die ons beschermen, dan zou de helft van Nederland onder water liggen. En kunnen we straks gaan pootjebaden in zee in Amersfoort!
Maar gelukkig zijn de Nederlanders kanjers in het onder controle houden van al dat water. In deze les gaan we het hebben over drie hulpmiddelen tegen natte voeten: dijken, sluizen en gemalen.
dijken
Dit is een dijk! Misschien heb je wel eens over een dijk gereden. Een dijk is meestal een hoge heuvel. Aan de ene kant zie je het water, bijvoorbeeld een rivier of zoals hier, het Markermeer, en aan de andere kant staan vaak huizen of lopen er koeien in een weiland.
Het water in het Markermeer staat hoger dan aan de andere kant van de dijk. De dijk beschermt het land en de woningen erachter.
En om het land te beschermen is één ding natuurlijk heel belangrijk. De dijk moet altijd hoger zijn dan het water!
golfbrekers
De dijk houdt niet alleen water tegen maar zwakt ook golven af.
Een dijk loopt namelijk onder water ver door en bestaat uit zand, klei, asfalt, puin, cement en stenen.
Door de vorm werkt de dijk als een golfbreker. De golven worden minder hoog, dus als het een keer keihard stormt, en de golven komen als stormrammen op de dijk af, dan zorgt de vorm van de dijk dat de golven afremmen.
rivieren
Maar je hebt in Nederland ook veel dijken langs de rivieren, zoals de Rijn, Maas en Waal. Die rivieren die beginnen in andere landen, letterlijk boven op een berg in Zwitserland en Frankrijk en stromen via Nederland naar de Noordzee. Als er veel sneeuw smelt op een berg, of als er heel veel regen valt, dan gaat al dat extra water via de rivieren naar Nederland. Maar door dat extra water stijgt het peil van de rivier natuurlijk. En dat water moet nog allemaal via onze rivieren naar zee. Dus de dijken langs onze rivieren zijn ook heel belangrijk.
repareren en controleren
Daarom worden onze dijken ook regelmatig gecontroleerd en gerepareerd. Soms wordt een dijk hersteld omdat hij wat ouder wordt, maar je hebt ook bijvoorbeeld muskusratten. Die wurmen zich door gaatjes in de dijk. En die gaatjes worden zo groter. En waar er een gat is, daar kan ook water doorheen. Dus dat moeten de dijkmeesters goed in de gaten houden!
Bekijk hier het klokhuisfilmpje "veilige dijken"
Wist je dat er volgens de mythe vroeger een jongetje was die zijn vinger in een gat in de dijk stopte om het water tegen te houden?
sluizen
Nog zo’n kanjer van een uitvinding: sluizen. Die heb je vast ook weleens gezien. Zoals deze hier, dit is een kleintje, midden in Almere. Er zijn veel verschillende sluizen in Nederland, naar de belangrijkste functie is het regelen van de waterstanden in gebieden. Nederland is dan wel een plat land, maar er zijn toch ook hoogteverschillen. En door zo’n hoogteverschil kan een gebied helemaal leegstromen. Maar door zo’n sluis blijft er dan ook water staan in dat gebied. Of juist andersom, een gebied waar te weinig water komt
Soms heb je tussen twee rivieren wel een hoogteverschil van meerdere meters. En als er een schip van de ene rivier, de andere rivier op wil… dan moet er toch echt iets gebeuren. Hoe werkt dat nou?
Kijk, je ziet hier de sluis. Aan deze kant van de sluis staat het water hoger dan aan de andere kant. Er moet dus iets gebeuren als hier een bootje in vaart.
Zie je die deuren? Die gaan open als er een boot in wil varen. De sluisdeuren aan de andere kant blijven natuurlijk dicht, want anders stroomt het water hier keihard naartoe. Als de boot in de sluis ligt. Dan sluiten de sluisdeuren zich. Als die helemaal dicht zijn, gaan ze aan de andere kant juist langzaam open. Dan stroomt er water de sluis in, zodat de boot steeds hoger komt te drijven. Als het water in de sluis net zo hoog is als het water buiten de sluis, dan kan de boot verder varen.
Maar andersom kan natuurlijk ook. Een boot kan ook van het hoge gedeelte naar het lage gedeelte willen. Ook geen probleem. Dan gaat het precies andersom. Boot in sluis, sluisdeuren dicht, andere kant langzaam open… maar nu stroomt het water uit de sluis naar buiten, zodat de boot steeds lager komt te drijven. En als het waterpeil weer gelijk is…? Bon voyage, boot!
gemalen
Wat misschien niet zo bekend is, dat zijn gemalen. En laten we er daar in Flevoland nou wel zeven stuks van hebben! Een gemaal is bijzonder, want het zorgt ervoor dat er water uit een lager gelegen gebied, naar een hoger gelegen gebied wordt gebracht. Bij een hoge waterstand zal een gemaal zorgen dat het water wordt afgevoerd naar een ander gebied, waar het geen kwaad kan. Hierdoor hebben lopen huizen, akkers en straten niet onder. Maar een gemaal kan ook water aanvoeren, om zo te voorkomen dat bijvoorbeeld de landbouwgewassen te weinig water krijgen.
Weet je nog de eerste les? Het droogleggen van de Beemster, met zo’n molengang? Al die molens op een rijtje, steeds een stapje hoger? Dat zijn nou ook gemalen. Die maalden met hun rad iedere keer het water verder naar boven. De technologie is na 1600 natuurlijk wel veranderd. Molens zijn we steeds minder gaan gebruiken.
En in Flevoland is dat ook wel nodig ook. Want hier zitten we zo’n 5 meter onder het nivo van de zee. We zijn eigenlijk een soort grote badkuip. Maar die badkuip kan wel vol water lopen. Door hevige regenval bijvoorbeeld, of water dat door de dijken heen stroomt. Om hier droge voeten te houden, hebben we gemalen nodig. Grote, maar ook kleine. Zoals deze kleine, midden in het Belevenisbos in Flevoland. We kunnen helaas niet in het huisje kijken, maar kijk wat hier ligt…. Dit is een waterschroef, of wormschroef, of heel moeilijk gezegd: de schroef van Archimedes. Eigenlijk een soort boor. Door aan die schroef te draaien, draai je het water omhoog, en bovenaan kan het dan in bijvoorbeeld een rivier of meertje wegstromen.
Bekijk hier een video over de polders in Nederland
Tof toch, hoe we in Nederland zo kunnen spelen met waterstanden? De natuur dwingen tot wat WIJ willen? Ja, dat klinkt nu makkelijk. Maar dat is het niet. Want Nederland voert al eeuwenlang een strijd tegen het water. En ja, we winnen die strijd wel vaak, maar we moeten wel opletten, want er zijn ook momenten dat de natuur ons keihard de baas is.
Daarover vertellen we je veel meer in les drie!
opdracht: Maak een maquette
Een maquette is een beeld van de werkelijkheid, maar dan in het klein. Maak een maquette van een gemaal, sluis of een dijk. De juffen hebben al een voorbeeld gemaakt. Kijk hieronder naar de foto's van de dijkmaquette.
opdracht: woordzoeker
Druk op de knop en print het document om een woordzoeker te maken.